‘De leerling heeft nu zicht op het einddoel, weet hoe hij kan reflecteren op tussendoelen, maakt bewuste keuzes en beïnvloed zijn eigen leerproces. Én kartrekkers binnen de school zorgen ervoor dat het traject niet stil komt te liggen.' Dit zijn belangrijke opbrengsten van het werken vanuit leerdoelen op het Leeuwarder Lyceum. Docenten Gonnie (Engels), Els (economie) en Frank (Engels) vertellen hoe zij leerlingen wegwijs maken met leerdoelen en welke voor- en nadelen het met zich meebrengt.
Wat is werken vanuit leerdoelen?
VO-content adviseur en trainer Ilse Gmelig geeft inspiratiesessies over Werken vanuit leerdoelen. Door het werken vanuit leerdoelen krijgen docenten met hun collega’s grip op hun eigen onderwijsprogramma en ontstaat meer ruimte om het programma meer aan te laten sluiten op hun leerlingen, omgeving, actualiteit en eigen interesses. 'Een onderwijsprogramma bestaat uit een aantal leerlijnen. Deze leerlijn bestaat uit een einddoel en verschillende tussendoelen. Aan de tussendoelen koppelt een docent leeractiviteiten en passend lesmateriaal. Met een afsluitende opdracht kan een leerling laten zien of de leerdoelen zijn behaald. Een belangrijke stap is om de tussendoelen te vertalen in leerling doelen. Begin de leerling doelen met ‘ik kan…’ en gebruik actieve werkwoorden. De leerdoelen geven leerlingen houvast wat ze gaan leren en geeft ruimte om hierin een eigen aanpak te kiezen afhankelijk van hoeveel keuzevrijheid docenten hen willen geven. Leerlingen worden hierdoor meer eigenaar van hun eigen leerproces.’
Casus: hoe implementeer je leerdoelen?
Frank Oosterhaven, docent Engels voor havo 1, 2, 3 en 4 startte samen met collega’s Engels een pilot om het werken vanuit leerdoelen vorm te geven voor zijn leerlingen. ‘Allereerst hebben we de school ingedeeld in leerpleinen, alpha, beta, gamma en kunst. Ze hebben allemaal hetzelfde doel, namelijk vakoverstijgend, integraal denken en werken van leerlingen bevorderen. De leerpleinen maken thematisch onderwijs mogelijk. Vervolgens heb ik met twee collega’s een SLO-documentatie geschreven. Hierin staat welke doelen in de onderbouw aan bod moeten komen en welke eindtermen van het examenprogramma in de bovenbouw (examenblad) belangrijk zijn. Alles tezamen is erop gericht om het leerproces van de leerling stapsgewijs te begeleiden.'
Stappenplan
De pilot resulteerde in een stappenplan die bruikbaar is voor andere docenten binnen (maar ook buiten) de school.
- Stel leerdoelen vast. Bepaal waar de leerling aan moet voldoen, bijvoorbeeld binnen het onderdeel ‘leesvaardigheid’.
- Formuleer opdrachten en bedenk verschillende vormen, zodat de leerling kan kiezen wat bij hem/haar past. Hierbij let je op wat de leerling moet leren, hoe en met welk leermateriaal.
- Maak een overzicht waarin je noteert hoe je meet en wat de leerling moet beheersen.
Meer eigen regie leerlingen
Op het Leeuwarder Lyceum is er sinds de pilot een nieuwe manier van werken ontstaan. ‘In leerjaar 1 starten we al met het werken vanuit leerdoelen. Daarmee is het onderdeel van het leerproces van leerlingen vanaf de start van hun schooltijd. Ook met inzet van Mentor-Ouder-Leerling gesprekken en formatief handelen willen we het eigenaarschap van leerlingen vergroten.' Bij formatief handelen staat niet het oordeel of cijfer centraal, maar het gesprek over het proces en de uitkomsten. Het is een individueel traject, waarin de leerling zelf doelen formuleert en daardoor meer eigen regie krijgt over zijn eigen leerproces.'
Tips bij het opstellen van leerdoelen
Bij het opstellen van leerdoelen staan drie vragen centraal:
- Wat wil ik samen met de vakgroep of team dat leerlingen leren? En het kan hierbij gaan om kennis en vaardigheden!
- Hoe wil ik dat leerlingen leren? Welk didactisch concept past? Hoe kijk je tegen toetsen? Hoe ga je om met buitenschools leren? Welke keuzes kunnen leerlingen maken?
- Waarmee wil ik dat leerlingen leren? Welke leermaterialen kunnen leerlingen gebruiken? Is dit een methode, de SterCollecties of eigen materiaal? Welke apps en tools passen hierbij?
Tips van Ilse
- Gebruik bij het opstellen van leerdoelen voor leerlingen actieve werkwoorden (vermijd bijvoorbeeld ‘kennen’ of ‘inzicht hebben in…’, wees concreet en weet dat leerdoelen niet hetzelfde zijn als lesdoelen. Soms hebben leerlingen meerdere lessen nodig om aan een leerdoel te werken.
- Maak leerdoelen expliciet en maak daarmee leerlingen bewust op hetgeen waar ze naartoe werken. Laat de leerdoelen dus aan het begin, tijdens de les en aan het einde terugkomen.
- Vraag leerlingen of de leerdoelen helder zijn en pas zo nodig aan en laat leerlingen ook eigen leerdoelen opstellen!
