De Delta-leerlingen van het Veluws College Mheenpark in Apeldoorn kunnen zelf bepalen op welk niveau ze een vak volgen. Mavo-, havo- en vwo-leerlingen pakken gezamenlijk projecten aan en gedurende de onderbouw worden ze vooral formatief getoetst. De groene omgeving maakt het af als uitgelezen locatie voor een inspirerende Masterkl@s over maatwerk en formatief leren. ‘Leren is een continu proces.’
“Als school staan wij voor vaardig, verbonden en op maat”, vertelt Ilja Terwel, adjunct-directeur van de Delta-stroom van het Veluws College Mheenpark in Apeldoorn. “We zijn verbonden met elkaar en met de wereld om ons heen. ‘Op maat’, dat staat voor differentiatie. Maar, een aantal jaar geleden liepen we tegen de grenzen daarvan aan. We zagen havoleerlingen worstelen met het ene vak, terwijl ze een ander vak op een hoger niveau aan zouden kunnen. We begonnen met een clubje na te denken over wat voor ons de ideale school zou zijn. Uiteindelijk is dat Delta geworden.”
Delta bestaat naast de stroom Regulier. “De ene onderwijssoort is niet beter dan de andere”, benadrukt Terwel, “maar ik vind het goed dat er diversiteit is in het onderwijs.” De leerlingen die voor Delta kiezen, kiezen voor een systeem met meer aandacht voor vaardigheden, de mogelijkheid om elk vak op een ander niveau te volgen, en voor formatieve evaluatie en persoonlijke begeleiding.
Gedurende de onderbouw zitten mavo-, havo- en vwo-leerlingen in een stamgroep bij elkaar. Een groot deel van hun rooster is gereserveerd voor projectonderwijs, zo’n zes uur in de week. Tijdens instructiemomenten van steeds een halfuur, kunnen de leerlingen op hun eigen niveau uitleg krijgen. Daarnaast zijn er uren ingeroosterd voor keuzevakken als Ondernemerschap, Frans, Spaans, Sport en Expressie. Huiswerk wordt zoveel mogelijk op school gemaakt.
Ruimte in het programma
De ruimte in het rooster die voor deze indeling nodig is, ontstaat doordat de docenten zelf hun lessen arrangeren op basis van de SLO-doelen. Op die manier kan onder meer de instructietijd flink worden verkort. “Voor Nederlands krijgen de leerlingen bijvoorbeeld maar drie keer 30 minuten per week instructie”, vertelt Terwel.
“Maar in die tijd staan ze wel compleet aan”, valt M&M-docente Inge Brekelmans haar bij. “Ik heb hier nu geen ordeproblematiek.” Om de leerdoelen van Mens & Maatschappij te behalen, zet Brekelmans onder andere het materiaal van VO-content in. “Ik doe dat op verschillende manieren. Bij het onderdeel aardbevingen gebruiken we de vragen en begrippenlijsten uit de Stercollecties. Ook bij het project ‘Weer en klimaat’ maken we veel gebruik van het materiaal."
De docenten van de domeinen Nederlands en Natuur en Techniek zetten eveneens de Stercollecties in. “Als directie stimuleren wij dat de Delta-docenten het lesmateriaal bij de leerdoelen zoeken, in plaats van andersom. Hierbij is het handig als ze beschikken over verschillende leermiddelen. Mede daarom zijn wij als school lid van VO-content. Secties hebben de vrijheid om zelf te bepalen of en in welke mate ze gebruikmaken van het materiaal van VO-content; de ene doet dat meer dan de andere.”
Leerplan
De kern van Delta is het leerplan, daarin legt een leerling zijn individuele doelen vast. Bijvoorbeeld op welk niveau hij een vak wil volgen, welke taken hij in de school wil oppakken, of wat zijn doelen zijn op sociaal-emotioneel vlak. Terwel: “Dat begint al voordat ze op school komen en gaat door tot en met klas 3.”
Geschreven waarderingen van de vakdocenten leveren de input voor het leerplangesprek dat de leerling iedere periode met zijn of haar persoonlijk mentor voert. De leerling neemt daarin het initiatief. De ‘feedback en feedforward’ uit dat gesprek leveren weer inspiratie voor nieuwe leerdoelen.
Proces
Formatieve evaluatie is een belangrijk uitgangspunt van het Delta-concept. Brekelmans heeft zich dat onderwerp helemaal eigen gemaakt. Samen met haar wiskunde collega Karin Haarman onderhoudt ze de blog formatiefleren.nl. Ze begonnen de blog omdat er wel veel theoretische kennis, en toch maar weinig praktische informatie over het onderwerp te vinden was. De blog werd een onverwacht succes. “Ik denk omdat deze ons enthousiasme weerspiegelt. De grote meerwaarde van formatief leren, is dat je leerlingen niet langer ‘afstraft’ met een cijfer, maar bepaalt wat er nodig is om een leerdoel alsnog te behalen. Dat motiveert. Leren wordt meer een proces dan voorheen.”
Dat de nadruk ligt op ontwikkeling en geschreven waardering, wil niet zeggen dat er op Delta niet meer summatief getoetst wordt. De score wordt dan weergegeven in ‘nog niet voldoende’, ‘voldoende’ of ‘goed’. Brekelmans: “De uitslag kan zijn dat we aan een onderwerp nog moeten werken.” Vanaf de tweede helft van leerjaar 3 krijgen de leerlingen cijfers voor de overgang naar de bovenbouw. Terwel: “Je moet ze tenslotte ook voorbereiden op het examen, en dat is summatief.”
Masterkl@s Maatwerk en formatief evalueren
Tijdens de Masterkl@s kunnen de deelnemers in carrouselvorm in gesprek met directie en docenten over het concept Delta en over formatief leren. Een gesprek met de leerlingen is dan ook zeker de moeite waard. Brekelmans: “Ze zijn heel trots op Delta en zien zichzelf echt als uitdrager van het onderwijsconcept. Terwel: “Dat ze in presentaties aan scholen die bij ons door het jaar heen op bezoek komen, aan directeuren kunnen vertellen hoe ze hun doelen hebben bereikt en welke investering ze daarvoor hebben gedaan, dat is zeker de opbrengst van die leerplangesprekken.”
Aansluitend aan de carrousel delen Karin Haarman en Inge Brekelmans van de blog formatiefleren.nl hun expertise. Brekelmans: “Ik hoop dat docenten gaan inzien dat het geven van cijfers uiteindelijk henzelf en de leerlingen belemmert. Je moet loslaten dat alleen getoetste kennis blijft hangen. Als je van begin af aan zorgt dat leerlingen leren omdat ze iets willen snappen, dan krijg je daar als docent heel veel energie van. Ik zou nooit meer in een cijfersysteem kunnen werken.”
Terwel: “Ik wil aan de deelnemers van deze Masterkl@s laten zien dat als je iets wil, er echt veel mogelijk is. Scholen hebben heel veel vrijheid, maar benutten de helft niet door gewenning en angst. Op een gegeven moment moet je erin geloven en het gaan doen. Ik vind het niet erg dat we niet over ieder detail hebben nagedacht, wij groeien met de kinderen mee.”
