‘Kijk vooruit, anders mis je de boot’

Al 12 jaar is het Picasso Lyceum een voorloper in maatwerk. Schoolleiders uit het hele land en vertegenwoordigers van het ministerie van OCW  bezoeken Zoetermeer om zich te laten informeren. Het lukte de school zelfs wetgeving aan te laten passen op individuele leerlingen. Rector Jeroen van Grunsven laat op 14 maart in een van de 3 Masterkl@ssen over de leerling centraal zien waarom je niet moet wachten om de eerste stap naar maatwerk te zetten.

Een gesprekspartner op het hoogste niveau, dat wordt je niet van de ene op de andere dag. Voor het Picasso Lyceum in Zoetermeer is werken aan maatwerk een voortdurend proces. “We boden altijd al veel activiteiten aan naast de harde cognitieve vakken”, vertelt Van Grunsven. “Dat sloot aan bij onze visie: talentontwikkeling. Toen we besloten een nieuw gebouw neer te zetten, werden we als het ware gedwongen onze visie en missie helderder vorm te geven.” Vanaf dat moment ging de bal pas echt rollen.

De school nam deel aan Expeditie Durven, Delen, Doen en haakte aan bij de pilot Meerdere Examenmomenten. Dat was niet zonder gevolgen. “Dat betekende niet alleen dat we meerdere examenmomenten kregen, maar ook dat we gedurende het hele jaar ons onderwijs anders moesten inrichten. Na het stoppen van deze pilot is de wet- en regelgeving steeds verder versoepeld: leerlingen kunnen tegenwoordig op een hoger niveau of eerder eindexamen doen. Wij hebben steeds gebruikgemaakt van de nieuwe mogelijkheden, omdat die aansloten bij wat we toch al deden.”

Twee uitdagingen

De flexibiliteit van het onderwijs leverde het Picasso Lyceum steeds meer bijzondere leerlingen op. Inmiddels is 10% van de leerlingen hoogbegaafd en ook veel topsporters weten de school te vinden. Twee jaar geleden leek het plafond wel bereikt. “Als 20% van je leerlingen iets anders doet dan het reguliere programma, dan is dat nog wel te behappen. Maar hoe efficiënt is je les nog als de helft van je leerlingen een aangepast programma volgt?”

Een tweede uitdaging was dat leerlingen er in de praktijk vaak voor kozen een vak sneller te doen en niet op een hoger niveau. Als een 4-havoleerling Engels op vwo-niveau examen wil doen, moet hij namelijk niet alleen moeilijkere stof tot zich nemen, maar het vwo duurt ook een jaar langer. “Dat is veel gevraagd. In het ideale geval bepaal je daarom al in de eerste klas welke vakken je op een ander niveau wilt doen. Dan kun je dat extra jaar beter over je schoolcarrière spreiden.”

Coaching

Om die twee redenen besloot het Picasso Lyceum het onderwijs weer anders te organiseren. Alle eerste klassen werken nu volgens een systeem dat is geïnspireerd op de Zweedse Kunskapsskolan. De schotten tussen mavo-, havo- of vwo-leerlingen zijn neergehaald. Op basis van het schooladvies van de basisschool en een kennismakingsgesprek wordt al in het eerste leerjaar per vak een inschatting gemaakt van het niveau van de leerling. Gedurende de schoolloopbaan kan hij of zij, in overleg met de coach en een vakdocent, gemakkelijk van niveau veranderen omdat alle opdrachten vanuit de digitale portal te bereiken zijn.

“Coaching is daarbij heel belangrijk.”, benadrukt Van Grunsven. “De coach bepaalt het minimumtempo en zorgt ervoor dat de leerling niet terugzakt in niveau.” De leerlingen beginnen iedere ochtend in een basisgroep van 20, waar ze met een coach een planning voor die dag maken. Dan begeven ze zich naar de ‘domeinen’, clusters van verwante vakken die fysiek bij elkaar zijn gehuisvest. Daar bieden vakdocenten doelgestuurde leeractiviteiten aan op verschillende niveaus. De dag wordt weer afgesloten in de basisgroep. “Daarbovenop heeft iedere leerling elke week een individueel coachgesprek en schrijft hij of zij wekelijks een reflectieverslag. Die structuur is dus redelijk strak.”

Masterkl@s op 14 maart

Tijdens de Masterkl@s op 14 maart vertelt Van Grunsven hoe het onderwijs zich op het Picasso Lyceum heeft ontwikkeld. Daarna wordt geïnventariseerd met welke dilemma’s de deelnemers worstelen en worden tips uitgewisseld. “Je moet dit systeem niet morgen in één keer willen invoeren. Wij hebben deze aanpak stap voor stap vanuit onze situatie kunnen ontwikkelen, elke context is natuurlijk anders. Maar het is fijn om te kunnen sparren over overkoepelende problemen.”

Een goede overstap naar maatwerk, verloopt volgens een proces dat past bij de school en kan niet zonder vallen en opstaan.  “Als schooleider moet je daarom goed luisteren, signaleren, dingen bespreekbaar maken en veel geruststellen. Docenten zijn betrokken bij hun leerlingen en perfectionistisch, ze willen dat alles in één keer goed gaat. Maar dat kan niet. Natuurlijk is het voor hen soms lastig, omdat ook zij op een andere manier moeten gaan werken. Benadruk daarom dat ze trots mogen zijn op wat ze bereiken!”

Trots

Trots, dat is hij zelf natuurlijk ook op de verrichtingen van zijn team. “12 jaar geleden waren we een bescheiden schooltje waar veel mooie nieuwe dingen gebeurden. Nu worden we gezien als een van de voorlopers. We worden vanuit het hele land bezocht door schooldirecties, de VO-raad en het ministerie. Soms lopen we met een individuele casus tegen de grenzen van wet- en regelgeving aan en dan krijgen we het voor elkaar dat die wordt aangepast. Dus het kan wel!”

“Ik wil tijdens de Masterkl@s schoolleiders inspireren om een stap te zetten, hoe klein ook. Onze school laat zien dat maatwerk ook in een reguliere situatie heel makkelijk in te passen is. Je moet gewoon beginnen en ervaringen opdoen. Wat ik wil meegeven is dat je vooruit moet denken: ook al heb je nu goede resultaten, als je over vijf jaar pas begint met het aanpassen van je onderwijs aan een veranderende maatschappij heb je de boot gemist. Dat is een gemiste kans voor je school, maar misschien nog wel belangrijker, dan doe je je leerlingen tekort.”